Welke soorten pijn reageren het best op een TENS-behandeling?

Pijn is een van de meest voorkomende medische klachten en kan een enorme impact hebben op het dagelijks leven. Van chronische rugklachten tot postoperatieve pijn, veel mensen zoeken naar effectieve en veilige manieren om pijn te verlichten. Transcutane Elektrische Neurostimulatie (TENS) is een populaire en niet-invasieve methode die door middel van elektrische impulsen pijnsignalen beïnvloedt.

Maar bij welke soorten pijn werkt TENS eigenlijk het beste? Uit onderzoek blijkt dat sommige vormen van pijn bijzonder goed reageren op deze behandeling, terwijl andere minder effect tonen. In deze blog bespreken we de pijnsoorten waarbij TENS het meest effectief is, waarom het werkt en hoe je de beste resultaten behaalt.

Hoe werkt TENS bij pijnbestrijding?

Om te begrijpen waarom bepaalde soorten pijn beter reageren op Transcutane Elektrische Neurostimulatie (TENS) dan andere, is het belangrijk om te kijken naar de onderliggende werkingsmechanismen. TENS beïnvloedt de manier waarop het lichaam pijn verwerkt en kan via verschillende fysiologische routes pijnverlichting bieden.

De Poorttheorie: Hoe hoogfrequente stimulatie pijn blokkeert

Een van de belangrijkste verklaringen voor de effectiviteit van TENS is de poorttheorie van pijn (Gate Control Theory), die in 1965 werd geïntroduceerd door Melzack en Wall. Volgens deze theorie bevat het ruggenmerg een soort "poort" die bepaalt welke pijnsignalen worden doorgelaten naar de hersenen.

• Hoogfrequente TENS (80-100 Hz) stimuleert de dikke zenuwvezels (Aβ-vezels), die sneller signalen naar het ruggenmerg sturen dan de dunne pijnvezels (C- en Aδ-vezels).
• Hierdoor kunnen de pijnsignalen van de dunne vezels de "poort" minder makkelijk passeren, wat resulteert in directe pijnverlichting.
• Dit effect is vooral gunstig bij acute pijn en bepaalde soorten chronische musculoskeletale pijn, zoals artrose en lage rugklachten.

Endorfine-afgifte: Hoe laagfrequente stimulatie langdurige pijnverlichting biedt

Naast de snelle pijnblokkade via de poorttheorie, kan TENS ook langdurige pijnverlichting geven door de aanmaak van lichaamseigen pijnstillers te stimuleren.

• Laagfrequente TENS (2-4 Hz) bootst de elektrische signalen van het lichaam na en stimuleert de afgifte van endorfines en enkefalines, natuurlijke opioïden die pijnstillend werken.
• Dit effect is met name effectief bij chronische pijn en wordt vaak toegepast bij aandoeningen zoals fibromyalgie, neuropathische pijn en postoperatieve pijn.
• De pijnverlichting treedt meestal na 20 tot 30 minuten op en kan enkele uren aanhouden.

Individuele variabiliteit: Waarom de effectiviteit van TENS per persoon verschilt

Hoewel TENS bij veel mensen effectief is, is de respons niet altijd voorspelbaar. Dit komt door:

• Verschillen in pijnmechanismen: Neuropathische pijn wordt veroorzaakt door zenuwschade, terwijl nociceptieve pijn ontstaat door weefselbeschadiging. TENS werkt beter bij bepaalde pijnsoorten dan bij andere.
• Verschillen in huidweerstand: Sommige mensen hebben een hogere huidweerstand, wat de geleiding van elektrische impulsen beïnvloedt.
• Individuele gevoeligheid: De hoeveelheid endorfines die een persoon aanmaakt, verschilt per individu, wat de mate van pijnverlichting kan beïnvloeden.
• Elektrodeplaatsing: De juiste plaatsing van elektroden is cruciaal voor een effectieve behandeling.

Soorten pijn die goed reageren op TENS

Hoewel Transcutane Elektrische Neurostimulatie (TENS) een breed toepassingsgebied heeft, zijn er bepaalde pijnsoorten die bijzonder goed op de behandeling reageren. Dit komt door de manier waarop TENS de pijnverwerking beïnvloedt en hoe verschillende typen pijn in het lichaam ontstaan. Over het algemeen blijkt TENS het meest effectief te zijn bij neuropathische pijn, chronische musculoskeletale pijn en acute pijncondities zoals postoperatieve en traumatische pijn.

Neuropathische pijn: verlichting bij zenuwbeschadiging

Neuropathische pijn is een van de moeilijkst te behandelen pijnsoorten en ontstaat wanneer het zenuwstelsel zelf beschadigd raakt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door aandoeningen zoals diabetische neuropathie, waarbij zenuwen in de handen en voeten beschadigd raken, of postherpetische neuralgie, een pijnsyndroom dat ontstaat na een infectie met gordelroos. Ook mensen met fantoompijn na een amputatie kunnen extreme pijn ervaren, ondanks dat het aangedane lichaamsdeel fysiek niet meer aanwezig is.

TENS heeft bij neuropathische pijn een bewezen effect, met name door de combinatie van hoogfrequente stimulatie (80-100 Hz), die de pijnsignalen direct blokkeert, en laagfrequente stimulatie (2 Hz), die de aanmaak van endorfines stimuleert voor langdurige verlichting. Patiënten met diabetische perifere neuropathie melden vaak een afname van brandende pijn en een vermindering van overgevoeligheid voor aanraking wanneer zij dagelijks 30 tot 60 minuten TENS gebruiken. Bij postherpetische neuralgie wordt TENS vaak paravertebraal (langs de ruggengraat) toegepast om de pijnlijke huidgebieden te behandelen en de geassocieerde overgevoeligheid te verminderen.

Opmerkelijk is dat pre-emptieve TENS-toepassing, dus vóór een chirurgische ingreep, kan helpen om fantoompijn te verminderen. Studies tonen aan dat patiënten die vóór een amputatie TENS gebruiken, minder kans hebben op langdurige zenuwpijn na de operatie. Dit onderstreept hoe krachtig TENS kan zijn in het moduleren van pijnperceptie, zelfs op de lange termijn.

Chronische musculoskeletale pijn: verlichting bij gewrichts- en spierklachten

Voor mensen met chronische aandoeningen aan spieren en gewrichten kan TENS een waardevolle aanvulling zijn op andere therapieën. Aandoeningen zoals artrose, fibromyalgie en chronische lage rugpijn reageren goed op een combinatie van pijnmodulatie en spierontspannende effecten.

Bij artrose, vooral in de knie en heup, helpt TENS niet alleen om pijn te verminderen, maar verbetert het ook de mobiliteit. Dit komt doordat elektrische stimulatie indirect spierspanning vermindert en daardoor de bewegingsvrijheid vergroot. Patiënten die TENS regelmatig gebruiken, ervaren minder pijn tijdens het lopen en bewegen, wat bijdraagt aan een betere kwaliteit van leven.

Fibromyalgiepatiënten, die vaak te maken hebben met uitgebreide spierpijn en verhoogde gevoeligheid van zogenaamde ‘tender points’, kunnen baat hebben bij TENS wanneer deze in de avond wordt toegepast. Onderzoek toont aan dat het gebruik van TENS vóór het slapengaan niet alleen pijn verlicht, maar ook de slaapkwaliteit verbetert, wat essentieel is voor mensen met deze aandoening.

Bij chronische lage rugpijn, een van de meest voorkomende pijnklachten, is elektrodeplaatsing cruciaal. Paravertebrale elektroden, geplaatst aan weerszijden van de wervelkolom, blijken het meest effectief te zijn. Deze plaatsing helpt om zowel acute pijnpieken te dempen als de spierspanning te verminderen die vaak gepaard gaat met langdurige rugklachten.

Acute pijn: snel en effectief ingrijpen

Naast de langdurige toepassingen bij chronische pijn is TENS ook effectief bij acute pijn, zoals postoperatieve pijn en traumatisch letsel.

Na een operatie wordt TENS steeds vaker ingezet als een manier om het gebruik van opioïden te verminderen. Vooral bij orthopedische ingrepen, zoals een totale knie- of heupvervanging, blijkt dat het plaatsen van elektroden rond het operatiegebied kan leiden tot 30-50% minder behoefte aan pijnstillers in de eerste 72 uur na de ingreep. Dit is een belangrijke ontwikkeling, gezien de wereldwijde inspanningen om het gebruik van opioïden te verminderen en alternatieve pijnbehandelingen te bevorderen.

Bij sportblessures en andere traumatische verwondingen kan TENS helpen om zwelling te verminderen en spierkrampen te verlichten. De elektrische stimulatie bevordert de doorbloeding en lymfedrainage, wat het herstel versnelt. Vooral hoogfrequente programma’s (100 Hz) worden gebruikt bij acute spierverrekkingen en gewrichtsdistorsies, omdat ze zowel pijnstillend werken als helpen bij het ontspannen van verkrampte spieren.

Specifieke pijncondities: van hoofdpijn tot viscerale pijn

Naast de meest voorkomende pijnsoorten heeft TENS ook veelbelovende resultaten laten zien bij meer specifieke aandoeningen.

Bij mensen met chronische spanningshoofdpijn en migraine blijkt TENS bijzonder effectief wanneer elektroden worden geplaatst op de slapen of het achterhoofd. De stimulatie helpt om de gespannen nek- en schouderspieren te ontspannen en de ‘pain-spasm-pain’ cyclus te doorbreken. Tot 70% van de patiënten meldt een duidelijke vermindering van hoofdpijnfrequentie en intensiteit. Bij clusterhoofdpijn, een van de meest intense vormen van hoofdpijn, kan supraorbitale stimulatie (boven de ogen) acute aanvallen verlichten.

Ook viscerale pijn, die afkomstig is van inwendige organen, reageert verrassend goed op TENS. Bijvoorbeeld bij patiënten met chronische pancreatitis of mesenteriale ischemiepijn, waarbij zenuwprikkels vanuit de buikorganen worden gemoduleerd door elektroden te plaatsen op de borstkas ter hoogte van de wervels Th5-Th10. Daarnaast kunnen vrouwen met endometriosegerelateerde pijn baat hebben bij sacrale elektrodeplaatsing, vooral tijdens de menstruatie, waarbij een pijnreductie van 50% is aangetoond.

Contra-indicaties en beperkingen van TENS

Hoewel Transcutane Elektrische Neurostimulatie (TENS) een veilige en effectieve behandeling is voor veel soorten pijn, is het niet voor iedereen geschikt. In sommige gevallen kan de toepassing van elektrische stimulatie ongewenste of zelfs gevaarlijke effecten hebben. Daarom is het belangrijk om te weten wanneer TENS beter niet gebruikt kan worden en welke voorzorgsmaatregelen noodzakelijk zijn.

Absolute contra-indicaties: wanneer TENS niet gebruikt mag worden

Er zijn situaties waarin het gebruik van TENS absoluut wordt afgeraden, omdat de elektrische impulsen kunnen interfereren met vitale lichaamsfuncties of onderliggende aandoeningen kunnen verergeren.

• Pacemakers en implanteerbare medische apparaten
  Mensen met een pacemaker, implanteerbare defibrillator of een andere elektronische hartstimulator mogen geen TENS gebruiken. De elektrische signalen van TENS kunnen namelijk interfereren met de werking van deze apparaten, wat kan leiden tot hartritmestoornissen of andere ernstige complicaties.
• Zwangerschap (eerste trimester)
  Hoewel TENS soms wordt ingezet tijdens de bevalling om weeënpijn te verlichten, wordt het tijdens de eerste drie maanden van de zwangerschap afgeraden. De elektrische stimulatie kan in theorie samentrekkingen van de baarmoeder opwekken, wat mogelijk een verhoogd risico op een miskraam met zich meebrengt.
• Epilepsie
  Mensen met epilepsie moeten voorzichtig zijn met TENS, vooral als de elektroden dicht bij het hoofd of de nek worden geplaatst. Laagfrequente elektrische stimulatie kan in sommige gevallen epileptische aanvallen uitlokken. Daarom wordt het gebruik van TENS bij deze groep patiënten alleen aangeraden onder strikt medisch toezicht.
• Hartaandoeningen en hartritmestoornissen
  Patiënten met een voorgeschiedenis van ernstige hartritmestoornissen moeten voorzichtig zijn met TENS, vooral als de elektroden op de borst worden geplaatst. De elektrische signalen kunnen de hartslag beïnvloeden, wat een potentieel risico kan vormen.

Relatieve contra-indicaties: voorzichtigheid geboden

Naast de absolute contra-indicaties zijn er situaties waarin TENS mogelijk gebruikt kan worden, maar alleen met extra voorzichtigheid.

• Huidproblemen en huidinfecties
  Als er sprake is van open wonden, huidinfecties, eczeem of andere huidaandoeningen op de plaats waar de elektroden moeten worden geplaatst, is het beter om TENS te vermijden. De elektrische stimulatie kan irritatie of verdere schade aan de huid veroorzaken.
• Verminderde gevoeligheid (bijvoorbeeld bij diabetische neuropathie)
  Sommige mensen, met name patiënten met diabetische neuropathie, hebben een verminderd gevoel in hun huid en kunnen daardoor de sterkte van de elektrische stimulatie niet goed inschatten. Dit vergroot het risico op ongemerkt te hoge intensiteit, wat kan leiden tot brandwonden of weefselschade.
• Mentale of cognitieve beperkingen
  TENS vereist een zekere mate van zelfmanagement, zoals het instellen van de juiste intensiteit en het correct plaatsen van de elektroden. Mensen met cognitieve stoornissen, zoals dementie, kunnen hier moeite mee hebben en onbedoeld de therapie verkeerd gebruiken.
• Kanker en tumoren
  Er bestaat nog veel discussie over het gebruik van TENS bij kanker. Hoewel TENS soms wordt ingezet voor pijnbestrijding bij kanker, wordt het niet aangeraden op of rondom tumorgebieden. Sommige specialisten vrezen dat elektrische stimulatie de groei van kwaadaardige cellen zou kunnen beïnvloeden, hoewel hier nog geen sluitend wetenschappelijk bewijs voor is.

Mogelijke bijwerkingen van TENS

Over het algemeen is TENS een veilige behandeling zonder ernstige bijwerkingen, maar er kunnen lichte ongemakken optreden, vooral bij verkeerd gebruik.

• Huidirritatie en roodheid
  Een van de meest voorkomende bijwerkingen van TENS is huidirritatie op de plek waar de elektroden zijn geplaatst. Dit wordt vaak veroorzaakt door de geleidende gel of de kleeflaag van de elektroden. Mensen met een gevoelige huid kunnen baat hebben bij hypoallergene elektroden of een beschermende gel.
• Spiertrekkingen of spiervermoeidheid
  Wanneer TENS met een hoge intensiteit wordt toegepast, kan dit leiden tot onbedoelde spiercontracties. Hoewel dit meestal onschuldig is, kan het bij langdurig gebruik spiervermoeidheid veroorzaken.
• Tintelingen of een branderig gevoel
  Sommige gebruikers ervaren een licht branderig of tintelend gevoel onder de elektroden. Dit kan een teken zijn dat de intensiteit te hoog is ingesteld of dat de elektroden verkeerd geplaatst zijn.

Hoe veilig gebruik van TENS te garanderen

Om ervoor te zorgen dat TENS op een veilige en effectieve manier wordt toegepast, zijn er enkele eenvoudige voorzorgsmaatregelen die iedereen in acht kan nemen.

• Altijd beginnen met een lage intensiteit en deze geleidelijk opvoeren totdat een comfortabele stimulatie wordt bereikt.
• Elektroden nooit plaatsen op de slaap, de keel of direct op de ruggengraat, omdat dit onvoorspelbare reacties kan veroorzaken.
• Regelmatig de huid controleren op irritatie, vooral bij langdurig gebruik van TENS.
• Raadpleeg altijd een arts of fysiotherapeut als er sprake is van een onderliggende aandoening of als er twijfels zijn over de veiligheid van TENS.

Hoe haal je het meeste uit TENS?

TENS is een veelzijdige en effectieve methode om pijn te verlichten, maar de effectiviteit hangt sterk af van de juiste toepassing. Factoren zoals de juiste instellingen, elektrodeplaatsing en behandelduur spelen een cruciale rol in hoe goed TENS werkt voor een specifieke pijnklacht. In dit hoofdstuk bespreken we hoe je TENS optimaal kunt gebruiken om het beste resultaat te behalen.

De juiste instellingen per pijnsoort

TENS-apparaten bieden verschillende instellingen voor frequentie, pulsduur en intensiteit. Afhankelijk van de aard van de pijn kunnen deze instellingen variëren om een optimaal effect te bereiken.

Neuropathische pijn (bijvoorbeeld diabetische neuropathie, fantoompijn)

• Frequentie: 2-4 Hz (laagfrequent)
• Pulsduur: 200-400 μs
• Doel: Stimulatie van endorfine-afgifte voor langdurige pijnverlichting
• Aanbevolen methode: Langdurige sessies van 30-60 minuten, dagelijks toegepast

Chronische musculoskeletale pijn (zoals artrose, lage rugpijn, fibromyalgie)

• Frequentie: 80-100 Hz (hoogfrequent)
• Pulsduur: 50-100 μs
• Doel: Directe pijnblokkade via de poorttheorie
• Aanbevolen methode: Meerdere korte sessies per dag (20-30 min)

Acute pijn (bijvoorbeeld postoperatieve pijn of sportblessures)

• Frequentie: 100-150 Hz
• Pulsduur: 100-200 μs
• Doel: Snelle pijnstilling en ontstekingsremmende werking
• Aanbevolen methode: Direct na het ontstaan van pijn toepassen, tot 4x per dag

Hoofdpijn en migraine

• Frequentie: 4-10 Hz
• Pulsduur: 150-250 μs
• Doel: Ontspanning van gespannen spieren en doorbreken van pijncycli
• Aanbevolen methode: 20 minuten per dag, met elektroden op de slapen of het achterhoofd

De optimale elektrodeplaatsing

De plaatsing van de elektroden bepaalt voor een groot deel hoe effectief de behandeling zal zijn. De elektroden moeten zich zo dicht mogelijk bij het pijnlijke gebied bevinden, maar ook strategisch geplaatst worden om de juiste zenuwen te stimuleren.

• Bij lage rugpijn → Elektroden paravertebraal (aan weerszijden van de wervelkolom)
• Bij knieartrose → Elektroden boven en onder de knieschijf
• Bij neuropathische pijn in de voeten → Elektroden langs de zenuwbanen in de onderbenen
• Bij postoperatieve pijn → Elektroden rondom het operatiegebied, maar niet direct op de wond
• Bij hoofdpijn → Elektroden op de slapen of het achterhoofd

Foute plaatsing van de elektroden kan het effect van TENS drastisch verminderen of zelfs ongemak veroorzaken. Daarom is het belangrijk om goed te experimenteren met de positie en eventueel advies in te winnen bij een fysiotherapeut of pijnspecialist.

Behandelduur en frequentie van gebruik

De effectiviteit van TENS is mede afhankelijk van hoe vaak en hoe lang het wordt toegepast. Voor acute pijn zijn meerdere korte sessies per dag vaak het meest effectief, terwijl voor chronische pijn langere sessies nodig zijn om het endorfinesysteem te activeren.

• Voor acute pijn wordt aangeraden om meerdere keren per dag korte sessies (15-30 minuten) uit te voeren.
• Voor chronische pijn kunnen langere sessies (30-60 minuten) nodig zijn, met minstens één behandeling per dag.
• Voor optimale resultaten moet TENS consequent gebruikt worden. Sporadisch gebruik zal minder effect hebben bij langdurige pijnklachten.

Combinatietherapieën: TENS als onderdeel van een bredere aanpak

TENS werkt het beste als onderdeel van een multidisciplinaire benadering van pijnbestrijding. Het combineren van TENS met andere therapieën kan de effectiviteit aanzienlijk verhogen.

• Fysiotherapie → Door bewegingstherapie te combineren met TENS kunnen spieren soepeler blijven en pijnklachten verminderen.
• Pijneducatie → Begrijpen hoe pijn werkt en hoe TENS helpt, verhoogt de therapietrouw en verbetert de resultaten.
• Medicatie-aanpassingen → Voor sommige patiënten kan TENS helpen om de dosis pijnmedicatie te verlagen, wat bijwerkingen kan verminderen.
• Acupunctuur en massage → Beide methoden kunnen een aanvullende rol spelen bij het verbeteren van doorbloeding en pijnverlichting.

Nieuwe ontwikkelingen in TENS-technologie

De technologie achter TENS blijft zich ontwikkelen. Nieuwe vormen zoals burst-TENS, waarbij pulsen in korte clusters worden afgegeven, kunnen effectiever zijn bij chronische pijn. Ook aanpasbare frequentiemodulatie zorgt ervoor dat het lichaam minder snel went aan de elektrische stimulatie, waardoor het effect langer behouden blijft.

Toekomstig onderzoek richt zich op het voorspellen van welke patiënten het meest baat hebben bij TENS, zodat behandelingen nog gerichter kunnen worden ingezet. Ook draadloze TENS-apparaten en smartphone-gestuurde therapieën maken de behandeling steeds gebruiksvriendelijker en toegankelijker.

Conclusie: De rol van TENS in pijnmanagement en de toekomst

Pijnbestrijding is een complexe uitdaging, vooral voor mensen met chronische of moeilijk te behandelen pijn. Transcutane Elektrische Neurostimulatie (TENS) heeft zich bewezen als een effectieve, veilige en niet-invasieve methode die pijnsignalen beïnvloedt zonder de bijwerkingen van medicatie. Door de juiste instellingen, elektrodeplaatsing en behandelstrategie te hanteren, kan TENS een aanzienlijke bijdrage leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van leven van patiënten.

In deze blog hebben we gekeken naar welke soorten pijn het beste reageren op TENS. Neuropathische pijn, zoals diabetische neuropathie en postherpetische neuralgie, blijkt goed te reageren door een combinatie van hoogfrequente pijnblokkade en laagfrequente endorfine-afgifte. Chronische musculoskeletale aandoeningen, zoals artrose, fibromyalgie en lage rugpijn, profiteren vooral van de spierontspannende en pijnstillende effecten van hoogfrequente TENS. Ook acute pijn, zoals postoperatieve en traumatische pijn, kan effectief worden verminderd door directe stimulatie van de zenuwen. Daarnaast heeft TENS veelbelovende resultaten laten zien bij hoofdpijn, viscerale pijn en andere specifieke pijnsyndromen.

Hoewel TENS veel voordelen heeft, zijn er ook belangrijke beperkingen en contra-indicaties. Mensen met een pacemaker, epilepsie of ernstige hartaandoeningen moeten voorzichtig zijn met het gebruik van TENS, net als zwangere vrouwen in het eerste trimester. Daarnaast kunnen sommige gebruikers last krijgen van huidirritatie of spiersamentrekkingen, wat meestal te verhelpen is met aanpassingen in de instellingen of elektrodeplaatsing.

De toekomst van TENS ziet er veelbelovend uit. Nieuwe technologieën, zoals burst-TENS, adaptieve frequentiemodulatie en draadloze, smartphone-gestuurde apparaten, maken de behandeling gebruiksvriendelijker en effectiever. Onderzoek richt zich steeds meer op het voorspellen van welke patiënten het meeste baat hebben bij TENS, zodat de therapie nog gerichter kan worden ingezet. Ook wordt TENS steeds vaker gecombineerd met andere behandelingen, zoals fysiotherapie en pijneducatie, om een holistische aanpak van pijnbestrijding te realiseren.

Is TENS iets voor jou?

Als je last hebt van aanhoudende pijn en op zoek bent naar een niet-invasieve, medicatievrije behandeling, kan TENS een waardevolle optie zijn. Het is belangrijk om de instellingen en toepassing goed af te stemmen op jouw specifieke pijnklacht. Overleg met een arts of fysiotherapeut om te bepalen of TENS geschikt is voor jouw situatie en hoe je het optimaal kunt gebruiken.

Pijn hoeft niet je leven te beheersen – met de juiste strategieën, waaronder TENS, kun je de controle terugnemen en werken aan een betere kwaliteit van leven.